یکی از مهم‌ترین مباحثی که در تمامی پروژه‌های ساخت و ساز مدنظر است، استفاده از راهکارهایی به منظور افزایش استحکام ساختمان است. راهکارهای مختلفی برای این هدف وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها استفاده از خاموت است. میلگرد خاموت یکی از رایج‌ترین ابزارهایی است که می‌تواند مقاومت سازه را در برابر بلایای طبیعی بالا ببرد. با به کارگیری خاموت می‌توان تا حد زیادی از تغییر حالت ستون‌ها و یا تیرهای بتنی جلوگیری کرد و مانع از ریزش آن‌ها در برابر زلزله شد. در ادامه این مطلب به طور کامل به بررسی خاموت و نقشی که در سازه‌ها دارد، می‌پردازیم.
خاموت چیست؟
در بحث خاموت چیست و انواع آن، شما می‌توانید با میلگرد خاموت و ویژگی‌های آن آشنا شوید. خاموت به عنوان نوعی میلگرد فولادی در پروژه‌های ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بحث آرماتوربندی میلگردها را در دو گروه دسته‌بندی می‌کنند. یکی میلگرد طولی است که آن را در راستای طول سازه قرار می‌دهند و دیگری میلگردی است که به صورت عمود بر میلگرد طولی و در راستای عرض قرار می‌گیرد که در اصطلاح به آن خاموت یا میلگرد عرضی گفته می‌شود. میلگرد خاموت در اندازه‌ها و قطرهای مختلفی موجود است که از رایج‌ترین آن‌ها می‌توان به سایزهای ۱۰ و ۸ اشاره کرد. میلگرد خاموت با خم شدن می‌تواند از المان‌های طولی و عمود محافظت کند. خاموت را با نام‌های دیگری مانند فولاد جان، فولاد عرضی و فولاد برشی قائم می‌شناسند.
خاموت چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
نحوه استفاده از خاموت در ساختمان بر اساس روش‌های طراحی و مهندسی سازه‌ها تعیین می‌شود. به طور کلی خاموت به دو شکل زیر به کار برده می‌شود:
- خاموت تنگ باز: کاربرد خاموت تنگ باز به یکی از سه صورت تک شاخه، دو شاخه و چند شاخه در سازه است.
- خاموت تنگ بسته: خاموت تنگ بسته بر اساس تعداد شاخه برای تحمل نیروی برشی و پیچشی به کار برده می‌شود.
برای افزایش مقاومت در برابر نیروهای وارده لازم است تا انتهای خاموت را به اندازه ۱۳۵ درجه به سمت داخل خم کنند. در مواردی که نیروی پیچشی وارده زیاد باشد، استفاده از خاموت تنگ بسته بهترین گزینه خواهد بود.
کاربرد خاموت در ساختمان سازی
مهم‌ترین نقش خاموت در سازه‌های بتنی این است که میلگردهای عرضی را نگه دارند. هدف اصلی استفاده از خاموت کمک به تقویت اتصالات بین میلگردها در یک سازه است که آن‌ها را با کمک سیم آرماتوربندی به میلگردهای طولی اتصال می‌دهند. از مهم‌ترین کاربردهای خاموت در ساختمانسازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برای افزایش استحکام و پایداری آرماتورهای طولی به کار برده می‌شوند.
- با استفاده از خاموت در ستون‌ها می‌توان آن‌ها را در برابر ضربات شدید ناشی از زلزله مقاوم کرد.
- به عنوان تکیه‌گاه جانبی برای آرماتورها به کار برده می‌شوند.
- خاموت کمک می‌کند تا آرماتورها به درستی در موقعیت‌های مربوط به خود قرار گیرند.
- کاربرد دیگر خاموت محافظت از سازه در برابر پیچیدگی‌های ناشی از نیروهای زلزله است.
- خاموت می‌تواند از جانبیت و پیچش آرماتورها جلوگیری کند.
از دیگر کاربردهای خاموت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود انعطاف‌پذیری ستون
- ممانعت از حرکت میلگرد در هنگام بتن‌ریزی
- بالا بردن مقاومت فشاری ستون
انواع میلگردهای خاموت
میلگردها را بر اساس کاربردشان در بتن مورد استفاده قرار می‌دهند که خاموت یکی از آن‌هاست. تعیین قیمت خاموت در یک پروژه ساختمانسازی بر اساس قیمت آهن آلات تعیین می‌شود. اطلاع از قیمت میلگرد از طریق وب‌سایت‌های معتبر و مرجع ممکن است. خاموت انواع مختلفی دارد که در ادامه هر یک از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
- خاموت سنتی: این نوع خاموت مربعی‌شکل است و به عنوان رایج‌ترین خاموت در پروژه‌های ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که خاموت سنتی را با کمک نیروی دست و اهرم تولید می‌کنند.
- خاموت معمولی: از خاموت معمولی در سازه‌های مختلف می‌توان استفاده کرد و همانند خاموت سنتی آن را با دست تولید می‌کنند. این نوع میلگرد را می‌توان با اندازه‌ها و قالب‌های مختلف تولید کرد.
- خاموت مارپیچ: برای تولید این نوع خاموت از دستگاه‌های CNC استفاده می‌شود و امکان تولید آن‌ها با دست وجود ندارد. بر اساس نیاز می‌توان اندازه میلگردهای خاموت را تغییر داد.
- خاموت ربات: در یک طرف خاموت ربات، مربع وجود دارد و آن‌ها را با دستگاه CNC تولید می‌کنند. شکل ظاهری این نوع خاموت با خاموت مارپیچ متفاوت است.
- خاموت سلولار: این نوع خاموت می‌تواند استحکام بالایی به سازه بدهد و به صورت حلقه‌های بسته است. در تولید خاموت سلولار از فناوری جدید Pi-System استفاده می‌کنند.
- خاموت فونداسیون: این نوع خاموت برای افزایش استحاک فونداسیون سازه استفاده می‌شود.
- خاموت ستون: از خاموت ستون برای بالا بردن استحکام آرماتورهای طولی ستون استفاده می‌کنند و نقش تکیه‌گاه جانبی آرماتورها را دارند. خاموت ستون می‌تواند از ستون‌ها در برابر ضربه های شدید ناشی از زلزله محافظت کند.
تفاوت خاموت مهندسی و ساده
یکی از روش‌های دسته‌بندی خاموت بر اساس نوع خمش آن است. بر این اساس می‌توان خاموت را در دو دسته ساده و مهندسی قرار داد. زاویه خم میلگرد تعیین‌کننده ساده یا مهندسی بودن آن است:
- خاموت ساده: به خاموت با زاویه خم میلگرد ۹۰ درجه خاموت ساده گفته می‌شود. این نوع خم، ظاهر مربعی شکل به خاموت می‌دهد. خاموت ساده را با نیروی دستی تولید می‌کنند.
- خاموت مهندسی: در خاموت مهندسی، زاویه خم میلگرد برابر با ۴۵ یا ۱۳۵ درجه است. با این نوع خم، خاموت ظاهری مثلثی شکل دارد. خاموت مهندسی با نیروی مکانیکی تولید می‌شود.
در مواردی که نیاز به دقت و پایداری بیشتری باشد و بخواهیم سرعت تولید بالاتری داشته باشیم، خاموت مهندسی نسبت به خاموت ساده ارجحیت دارد. لازم به ذکر است که به دلایل ذکر شده و برتری‌هایی که خاموت مهندسی دارد، هزینه تولید آن از خاموت ساده بیشتر است.
نحوه اتصال خاموت به میلگرد
برای بالا بردن استحکام سازه‌های بتنی نحوه اتصال خاموت به میلگرد از اهمیت به سزایی برخوردار است. در اتصال خاموت به میلگرد از سیم آرماتور استفاده می‌کنند. در ساختار این سیم از مفتول‌های فولادی به کار رفته است تا با استفاده از آن خاموت را به میلگرد اصلی قفل کنند. سیم آرماتور را با استفاده از روش‌های زیر به میلگرد اصلی اتصال می‌دهند:
- گره صلیبی: در این روش سیم آرماتور را به دور میلگرد می‌پیچند و آن را به شکل صلیبی و متقابل قفل می‌کنند تا استحکام اتصال افزایش پیدا کند.
- گره پشت گردنی: در گره پشت گردنی، سیم آرماتور به دور میلگرد اصلی می‌پیچند و سپس به پشت گردن میلگرد به صورت ساده یا دوبل اتصال می‌دهند. این گره برای اتصال خاموت به تیر و ستون‌های بتنی به کار برده می‌شود.
- گره لغزان: این نوع گره از رایج‌ترین روش‌های اتصال است که در آن سیم آرماتور را به دور میلگرد اصلی می‌پیچند و با لغزش آن در جای خود قفل می‌شود. این گره استحکام کافی را دارد.
در انتخاب روش مناسب برای اتصال خاموت به میلگرد باید موارد زیر درنظر گرفته شود:
- شرایط محیطی
- نوع سازه
- نیازهای مقاومتی و استحکامی
- شرایط خاص
- نیازهای سازه
ضوابط خاموت گذاری
در خاموت‌گذاری ضوابطی باید رعایت شود و اجازه داده نمی‌شود تا قطر خاموت از مقادیر زیر کم‌تر باشد:
- قطر خاموت کم‌تر از ۸ میلی‌متر نباید باشد.
- ۱۰ میلی‌متر برای میلگردهای طولی با قطر بیشتر از ۳۰ میلی‌متر و همین‌طور برای میلگردهای در تماس
- یک سوم قطر بزرگ‌ترین میلگرد طولی با قطر حداکثر ۳۰ میلی‌متر
همین‌طور فاصله هر دو خاموت متوالی از مقادیر زیر نباید بیشتر باشد:
- ۲۵۰ میلی‌متر
- ۳۶ برابر قطر میلگرد خاموت
- کوچک‌ترین بعد عضو فشاری
- ۱۲ برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی که منفرد باشد یا به گروه میلگردهای در تماس تعلق داشته باشد.
مقررات ملی ساختمان در رابطه با استفاده از خاموت
بر اساس مقررات ملی ساختمان در اجرای خاموت باید موارد زیر درنظر گرفته شود:
- فواصل قرارگیری خاموت‌ها در کنار یکدیگر باید برابر با ۲۰ سانتی‌متر یا اندازه یک وجب دست باشد.
- در دمای کم‌تر از ۵ درجه نباید آرماتورها را خم کرد. درصورت نیاز به خم کردن آرماتورها باید این کار را با دستگاه مکانیکی یا به صورت سرد انجام داد.
- در اتصال آرماتورهای عرضی به میلگرد طولی باید از سیم آرماتوربندی استفاده کرد.
همچنین طول ناحیه بحرانی در خاموت‌گذاری نباید از مقادیر زیر کم‌تر باشد:
- ۴۵۰ میلی‌متر
- قطر ستون
- ضلع بزرگ‌تر مقطع مستطیلی ستون
- یک ششم ارتفاع آزاد ستون
سخن پایانی
ما در این مطلب سعی کردیم تا به طور کامل به بررسی خاموت و نقش آن در سازه‌ها بپردازیم. خاموت‌ها انواع مختلفی دارند که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم. اهمیت استفاده از خاموت در ساختمانسازی باعث می‌شود تا اطلاع از قیمت میلگرد برای کارفرمایان مهم باشد. برای اطلاع از قیمت میلگرد اصفهان به صورت روزانه می‌توان به سراغ وب‌سایت‌های معتبر در این زمینه رفت یا از افراد کارشناس اطلاعات لازم را دریافت کرد.
