مهندسان برای افزایش استحکام ساختمان و سازه‌های مختلف روش‌های گوناگونی را به کار می‌گیرند. در آغاز اجرای هر پروژه ساختمانی باید اجرای فونداسیون پایدار و مستحکم به بهترین شکل ممکن و مطابق با اصول موجود انجام گیرد. یکی از رایج‌ترین کارهایی که می‌توان در ایجاد یک فونداسیون مستحکم انجام داد، استفاده از خاموت است. حال این سوال پیش می‌آید که خاموت چیست و چگونه می‌تواند باعث افزایش استحکام سازه‌های مختلف شود؟ برای یافتن پاسخ این سوال‌ها در ادامه این مطلب با ما همراه شوید.
تعریف خاموت
خاموت که در زبان انگلیسی به آن Rebar گفته می‌شود، نوعی میلگرد است که آن را در ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌دهند. استفاده از خاموت در بتن‌های ستون‌ها و تیرها الزامی است؛ چراکه باعث افزایش مقاومت سازه و حفظ شکل بتن می‌شود و همین‌طور از ترک‌خوردگی بتن جلوگیری می‌کند. اهمیت استفاده از خاموت در حفظ استحکام ساختمان در زلزله مشخص می‌شود و تا حد زیادی می‌تواند از ریزش و تغییر حالت ستون‌ها جلوگیری کند.
میلگرد عرضی و طولی
در پروژه‌های ساختمانی، دو نوع میلگرد مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل میلگردهای طولی و عرضی می‌شوند. حال بیایید بررسی کنیم که منظور ما از میلگردهای طولی و عرضی چیست؟ میلگردهایی که در راستای طول سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند، میلگردهای طولی هستند و در صورتی که میلگرد در راستای عرض سازه یا عمود بر میلگرد طولی به کار گرفته شود، به آن میلگرد عرضی می‌گویند. به میلگرد عرضی، خاموت نیز گفته می‌شود. خاموت به صورت یک میلگرد خم شده مورد استفاده قرار می‌گیرد تا از المان‌های اطراف خود محافظت کند. وظیفه خاموت این است که استحکام سازه را در برابر نیروهای برشی و پیچشی بالا برد.
جنس و ابعاد خاموت های رایج در ساختمان سازی
میلگردها انواع مختلفی داشته و در قطرهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ همین موضوع می‌تواند قیمت خاموت را هم تحت تاثیر قرار دهد. میلگردهای طولی شامل انواع A2، A3 و A4 می‌شوند و قطرهایی بین ۸ تا ۳۲ میلی‌متر دارند. میلگردهای عرضی یا خاموت از نوع A1 و A2 هستند و قطر آن‌ها بین ۶ تا ۱۲ میلی‌متر متغیر است. بهتر است بدانید که میلگردهای A2 انعطاف‌پذیری بالایی دارند و همین مسئله باعث شده تا از آن‌ها در تولید خاموت استفاده کنند. خاموت می‌تواند متناسب با ابعاد ستون، به شکل مستطیل یا مربع باشد.
در آیین‌نامه‌های فنی و مهندسی، خاموت را با عنوان‌های فولاد جان، فولاد عرضی و فولاد برشی قائم می‌شناسند. بسته به فولادهایی که در خاموت استفاده شده است، این عنوان‌ها به کار می‌رود که برای هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی ذکر شده است. برای مثال معمولا خاموت‌های با سایز ۸ و ۱۰ را از میلگرد آجدار می‌سازند. البته در برخی مواقع برای ساخت خاموت از میلگرد ساده نیز استفاده می‌کنند
انواع خاموت
خاموت‌ها را بر اساس شکل ظاهری‌شان می‌توان در گروه‌های زیر دسته‌بندی کرد:
- خاموت مهندسی
- خاموت معمولی
- خاموت سلولار
- خاموت ربات
- خاموت مارپیچی
- خاموت سنتی
هر کدام از خاموت‌های ذکر شده بسته به ویژگی‌هایشان برای کاربردهای خاصی در سازه های بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرند که در ادامه هر یک را توضیح می‌دهیم:
خاموت مهندسی
در خاموت مهندسی، زاویه خم میلگرد برابر با ۴۵ یا ۱۳۵ درجه است. این نوع خم، شکل مثلثی به خاموت‌ها می‌دهد. خاموت‌های مهندسی از دقت، مقاومت و پایداری خوبی برخوردار هستند و تولید آن‌ها به صورت مهندسی انجام می‌گیرد.
خاموت معمولی
در خاموت معمولی، زاویه خم میلگرد برابر با ۹۰ درجه است و این نوع خم، شکل مربعی به خاموت می‌دهد. خاموت‌های ساده به صورت دستی تولید می‌شوند و در سازه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خاموت سلولار
خاموت سلولار به عنوان پیشرفته‌ترین نوع خاموت شناخته می‌شود و آن را به صورت حلقه‌های بسته و بر اساس استاندارد PI-SYSTEM تولید می‌کنند. با استفاده از این نوع خاموت می‌توان استحکام بیشتری به بتن بخشید. خاموت سلولار می‌تواند ضعف کششی ناشی از میلگرد طولی را در هنگام زلزله جبران کند و مانعی برای خمش آن‌ها شود. برای تولید این نوع خاموت، میلگرد آجدار A2 را برش داده و آن را با کمک دستگاه خم‌کن به شکل حلقه‌ای درمی‌آورند.
خاموت ربات
خاموت ربات به عنوان جدیدترین نوع خاموت شناخته می‌شود. این نوع خاموت دقت بسیار بالایی دارد و می‌توان آن را در زمانی کوتاه در ابعاد و شکل‌های مختلف تولید کرد.
خاموت مارپیچی
این خاموت دارای خم مارپیچی است و آن را به صورت مکانیکی تولید می‌کنند. خاموت مارپیچ را از میلگرد آجدار A2 تولید می‌کنند و قطرهایی بین ۶ تا ۱۲ میلی‌متر دارند. در ساخت این نوع خاموت، دقت زیادی لازم است. این نوع میلگردها را می‌توان با اندازه‌های متفاوت تولید کرد.
خاموت سنتی
خاموت سنتی را به صورت دستی و از میلگرد آجدار A2 تولید می‌کنند و زاویه خم آن برابر با ۹۰ درجه است که ظاهری مربعی‌شکل به آن می‌دهد.
کاربرد خاموت در ساختمان سازی
در صنعت ساختمان‌سازی، خاموت‌ها با اهداف مختلفی مورداستفاده قرار می‌گیرند. برخی از مهمترین کاربردهای خاموت در ساختمان‌سازی به قرار زیر است:
- مانعی برای خم شدن میلگرد در بتن: خاموت می‌تواند از خم شدن میلگرد در برابر نیروهای برشی جلوگیری کند.
- کمک به انعطاف‌پذیری ستون: خاموت انعطاف‌پذیری ستون‌های ساختمان را بهبود می‌بخشد و احتمال شکستن ستون را کاهش می‌دهد.
- افزایش مقاومت فشاری ستون: خاموت‌ها می‌توانند استحکام میلگردها را افزایش دهند و باعث افزایش مقاومت فشاری ستون شوند.
- جلوگیری از حرکت میلگرد در هنگام بتن‌ریزی: خاموت کمک می‌کند تا میلگردهای اصلی در هنگام بتن‌ریزی جابه جا نشوند.
تا اینجا فهمیدیم که خاموت جزء جدایی‌ناپذیر ساختمان‌سازی است؛ از این رو آگاهی از قیمت میلگرد برای کارفرمایان قبل از آغاز به کار از اهمیت بالایی برخوردار است.
نکات مهم در انتخاب و استفاده از خاموت
برای اینکه بتوانید از خاموت به درستی استفاده کنید، باید نکاتی مانند استانداردها و نحوه استفاده از این محصول فولادی را در نظر بگیرید. مهمترین نکات در این زمینه عبارتند از:
استانداردها و آیین نامه های مربوط به انتخاب و استفاده از خاموت
خاموت‌ها در دو نوع تنگ باز و تنگ بسته به کار برده می‌شوند. خاموت تنگ باز خود به سه دسته تک شاخه، دوشاخه و چند شاخه تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس استانداردهای موجود استفاده از خاموت در بخش‌های مختلف سازه به قرار زیر است:
- در ستون‌ها، خاموت را به صورت عمود بر میلگردهای طولی قرار می‌دهند. خاموت‌ها در فاصله‌ای برابر با قطر میلگرد از یکدیگر قرار دارند.
- با کمک خاموت در ستون‌های بتنی مسلح می‌توان میلگردهای طولی را مهار کرد و از بیرون‌زدگی آن‌ها در اثر نیروهای برشی و کششی جلوگیری کرد.
- در دال‌ها، خاموت را به صورت شبکه‌ای قرار می‌دهند و فاصله آن‌ها معمولاً برابر با قطر میلگرد است.
- در تیرها، خاموت به صورت عمود بر میلگردهای طولی قرار می‌گیرد.
- در تیرهای بتنی مسلح همانند ستون‌ها نیز، خاموت برای مهار میلگردهای طولی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بر اساس آیین‌نامه میلگردهای طولی باید به صورت یکی در میان خاموت داشته باشند.
عوامل موثر در انتخاب نوع، قطر و فاصله خاموت ها
از مهمترین عوامل تاثیرگذار در انتخاب نوع، قطر و فاصله خاموت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابعاد ستون
- نوع مصالح
- بارگذاری‌های مورد نظر
- نیازهای استحکام و استانداردهای ایمنی مرتبط با سازه‌ها
- کد ملی ساختمان مربوط به منطقه مورد نظر
نحوه صحیح خم کردن و بستن خاموت ها به میلگردهای طولی
- خاموت‌ها به وسیله سیم آرماتوربندی باید به میلگردهای طولی بسته شود.
- برای خم کردن مجدد آرماتورها باید از دستگاه مکانیکی و به صورت سرد این کار را انجام داد. نباید از اهرم دستی برای این کار استفاده کرد.
- خاموت‌ها در فواصل سانتیمتری از یکدیگر قرار داده می‌شوند.
در هنگام خم‌سازی میلگرد، دما باید از ۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر
الزامات مربوط به اجرای خاموت در پروژه های ساختمانی بر اساس قوانین ملی ساختمان
بر اساس مقررات ملی ساختمان، طول ناحیه بحرانی نباید از مقدارهای زیر کم‌تر باشد:
- قطر ستون
- ضلع بزرگ‌تر مقطع مستطیلی ستون
- ۴۵۰ میلی‌متر
- یک ششم ارتفاع آزاد ستون
در خاموت نوع بسته اندازه‌ها نباید از مقادیر زیر کم‌تر شود:
- نصف کوچک‌ترین ضلع مقطع ستون
- ۳۰۰ میلی‌متر
- ۲۴ برابر قطر خاموت
- ۸ برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی ستون
فاصله خاموت‌ها در دیگر بخش‌های اعضای فشاری نباید از موارد زیر بیشتر شود:
- ۲۵۰ میلی‌متر
- کوچک‌ترین بعد عضو فشاری
- ۱۲ برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی
- ۳۶ برابر قطر میلگرد خاموت
مزایای استفاده از خاموت
استفاده از خاموت در سازه های بتنی مزایای زیادی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش مقاومت برشی و داکتیلیته بتن
- جلوگیری از ترک‌خوردگی و خرد شدن بتن
- افزایش شکل‌پذیری بتن
- افزایش طول عمر سازه
- کاهش احتمال خرابی سازه در اثر بارهای وارده
سخن پایانی
در این مقاله به طور کامل توضیح دادیم که خاموت چیست و چه وظیفه‌ای در سازه‌های بتنی دارد. همچنین انواع خاموت را همراه با ویژگی‌هایشان معرفی کردیم. اطلاع از قیمت میلگرد اصفهان از طریق منابع معتبر برای پیمانکاران امکان‌پذیر است تا بتوانند هزینه نهایی سازه را برآورد کنند. قیمت خاموت و انواع میلگرد در هزینه سازه تاثیر چشمگیری دارد.
