انتخاب میلگرد مناسب، یکی از مهم‌ترین تصمیمات در هر پروژه ساختمانی است که به طور مستقیم بر ایمنی، پایداری و طول عمر سازه تاثیر می‌گذارد. میلگرد به عنوان ستون فقرات بتن مسلح، نقش حیاتی در تحمل بارهای کششی و فشاری دارد و تضمین‌کننده مقاومت ساختمان در برابر نیروهای مختلف از جمله زلزله است. در این مقاله، با جزئیات کامل به بررسی ویژگی‌های بهترین میلگرد برای ساختمان‌سازی، انواع آن، و نکاتی که باید هنگام خرید به آنها توجه کنید، می‌پردازیم.
انواع روش تولید میلگرد
میلگردها به دو شیوه کلی نورد سرد و نورد گرم تولید می‌شوند. اما باید بدانید که استفاده از محصولات نورد سرد برای ساختمان سازی معمولا مجاز نیست. دلیل این موضوع، شکنندگی بالای میلگردهای نورد سرد است که در هنگام خم شدن یا تحت فشار قرار گرفتن، به راحتی ترک می‌خورند یا می‌شکنند.
نورد گرم
در این روش، شمش فولاد تا دمای بالا (بالاتر از دمای تبلور) حرارت می‌بیند و سپس از میان غلطک‌ها عبور می‌کند تا به شکل میلگرد درآید. دمای بالا انعطاف پذیری فولاد را افزایش می‌دهد و شکل پذیری آن را آسان‌تر می‌کند. پس از نورد، میلگرد به آرامی و به صورت یکنواخت سرد می‌شود.
نورد سرد
در این روش، شمش فولاد بدون حرارت دهی و در دمای اتاق، چندین بار از بین غلطک‌ها عبور می‌کند. به دلیل انعطاف پذیری کمتر فولاد در دمای پایین، این فرایند طولانی‌تر و پیچیده‌تر است. در این روش، عملیات مکانیکی اتصال میلگردها (مانند خم کردن) در دمای بالا انجام می‌شود تا میلگرد قابلیت خمش پیدا کند و برای ساخت و ساز مناسب باشد. با این حال، مقاطع نورد سرد اصلاح شده همچنان شکننده‌تر از میلگردهای نورد گرم هستند.
نورد گرم اصلاح شده (ترمکس)
این محصولات نیز همان مراحل تولید نورد گرم را طی می‌کنند. اما تفاوت اصلی در عملیات نهایی پس از نورد است. میلگردها پس از خروج از غلطک‌ها، به سرعت از میان نازل‌های آب عبور داده می‌شوند (کوئنچ) تا سطح بیرونی آنها به سرعت سرد و سخت شود. سپس، حرارت داخلی میلگرد به سطح خارجی بازمی‌گردد (تمپرینگ). این فرایند باعث ایجاد یک هسته نرم و انعطاف پذیر در داخل و یک لایه بیرونی سخت و مقاوم در میلگرد می‌شود. میلگردهای ترمکس (TMT) به دلیل ترکیب فوق العاده‌ای از استحکام و انعطاف پذیری بالا، به عنوان بهترین گزینه برای ساختمان سازی، به ویژه در مناطق زلزله خیز، شناخته می‌شوند.
نقش کربن و شمش فولادی در کیفیت میلگرد
- شمش بلوم (فابریک) کاربردی‌ترین نوع فولاد برای تولید میلگرد است. این شمش‌ها عرض بیشتری نسبت به شمش بیلت دارند و برای فرایند نورد مناسب‌تر هستند.
- درصد کربن: میزان کربن به کار رفته در میلگرد، تاثیر مستقیمی بر خواص آن دارد. با افزایش درصد کربن، سختی و شکنندگی فولاد بیشتر و انعطاف پذیری آن کاهش می‌یابد. میلگردهای با سایز بزرگ‌تر که در سازه‌های عظیم به کار می‌روند، معمولا درصد کربن بالاتری برای دستیابی به مقاومت بیشتر دارند. شمش‌های ۵sp با کربن ۳۰ تا ۳۵ درصد برای میلگردهای سایز ۱۴ تا ۴۰ و شمش‌های ۳sp با درصد کربن کمتر از ۲۲ برای سایزهای ۱۴ و کمتر استفاده می‌شوند.
چرا میلگرد نورد سرد برای ساختمان مناسب نیست؟
بر اساس مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان، تنها مجاز به استفاده از میلگردهایی در اسکلت بتنی هستند که ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- قابلیت جذب انرژی در زلزله
- توان خم‌کاری بدون شکست
- استحکام تسلیم و کشش متناسب با نوع سازه
میلگرد نورد سرد فاقد این ویژگی‌هاست. در هنگام خمش یا جوشکاری ممکن است ترک بردارد یا بشکند. ضمن آن‌که اغلب تولیدکنندگان میلگرد نورد سرد، الزامات استاندارد ملی ایران را رعایت نمی‌کنند یا فاقد گواهی کنترل کیفی هستند. به همین دلیل، استفاده از این نوع میلگرد در سازه‌های مسکونی، تجاری یا عمومی توصیه نمی‌شود.
انواع میلگرد پرکاربرد در ساختمان سازی
مهندسان پروژه بر اساس شرایط محیطی، نوع سازه و بارهای وارده، بهترین نوع میلگرد را انتخاب می‌کنند. در ادامه به معرفی برخی از پرکاربردترین انواع میلگرد می‌پردازیم:
میلگرد آجدار A3
این میلگرد یکی از پرکاربردترین و بهترین انواع میلگرد برای ساختمان‌سازی معمولی است، به خصوص در سازه‌های بتنی. آج‌های جناقی شکل آن اتصال محکمی با بتن ایجاد کرده و استحکام سازه را در برابر کشش و فشار افزایش می‌دهد. این نوع میلگرد از فولاد کم کربن تولید می‌شود.
میلگرد آجدار A4
در پروژه‌هایی که نیاز به مقاومت بیشتری در برابر بارگذاری و فشارهای وارده داریم، میلگرد A4 با مقاومت بالاتر گزینه مناسب‌تری است. میلگردهای TMT با گرید Fe 500 معمولا بهترین گرید این نوع میلگرد برای استفاده عمومی در ساختمان‌ها هستند.
میلگرد فولاد کربنی (میلگرد سیاه)
متداول‌ترین نوع میلگرد در ایران است. مقاومت کششی بالایی دارد اما در برابر زنگ زدگی مقاوم نیست. بنابراین، برای مناطق مرطوب و خورنده انتخاب مناسبی نیست.
میلگرد گالوانیزه
میلگرد گالوانیزه، با پوششی از روی (گالوانیزه) از سطح فولاد در برابر زنگ زدگی محافظت می‌شود. مقاومت آن از میلگردهای اپوکسی بیشتر است و به دلیل قیمت بالاتر، برای پروژه‌هایی که نیاز به مقاومت بیشتر در برابر خوردگی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
میلگرد استیل (فولاد زنگ نزن)
میلگرد استیل مقاوم‌ترین نوع میلگرد در برابر خوردگی است، اما به دلیل قیمت بسیار بالا، استفاده از آن تنها برای پروژه‌های خاص و بسیار بزرگ توجیه اقتصادی دارد.
میلگرد اروپایی (ترمکس)
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، این میلگردها با روش ترمکس تولید می‌شوند که ترکیبی از استحکام و انعطاف پذیری بالا را فراهم می‌کند.
میلگرد فایبرگلاس
این میلگرد از رزین و الیاف شیشه تولید می‌شود و مزایایی مانند عدم خوردگی، مقاومت بالا و وزن کمتر نسبت به نمونه‌های فولادی دارد. استفاده از آن در پروژه‌هایی با شرایط محیطی خاص رو به افزایش است، اما هنوز به اندازه میلگردهای فولادی متداول نشده است.
چگونه بهترین میلگرد را برای پروژه خود تشخیص دهیم؟
- بررسی ظاهری: میلگرد باید سطحی سالم، بدون بیرون‌زدگی، ترک‌خوردگی، خوردگی و زنگ‌زدگی عمیق داشته باشد.
- حکاکی برند و مشخصات: نام کارخانه تولیدکننده و مشخصات محصول (مانند گرید) باید به وضوح روی بدنه میلگرد حک شده باشد. این نشان‌دهنده اصالت و کیفیت محصول است.
- تطابق وزن: وزن هر شاخه میلگرد باید با میزان اعلام شده توسط کارخانه تولیدکننده تطابق داشته باشد یا تفاوت جزئی داشته باشد.
- گواهی‌نامه‌ها و استانداردها: اطمینان حاصل کنید که میلگرد انتخابی دارای استانداردها و گواهی‌نامه‌های ملی (مانند استاندارد ملی ایران ISIRI) و بین‌المللی مرتبط (مانند ASTM) باشد.
- آزمایش تنش-کرنش: بهترین روش برای اطمینان از کیفیت مقاطع فولادی، ارسال نمونه‌ای از بار دریافتی به آزمایشگاه است. در آزمایشگاه، نمونه تحت فشارهای مشابه بار ساختمان قرار می‌گیرد تا میزان مقاومت آن اندازه‌گیری شود.
بهترین برندهای میلگرد در بازار ایران
ایران کارخانه‌های متعددی در زمینه تولید میلگرد دارد و معرفی یک برند به عنوان بهترین، کاری دشوار است. انتخاب نهایی به نیازهای خاص پروژه، تجربه مهندسان و کیفیت تولیدات کارخانه‌های مختلف بستگی دارد. برخی از پرفروش‌ترین و معتبرترین برندهای میلگرد در ایران عبارتند از:
- ذوب آهن اصفهان: به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد، میلگردهای آن به کیفیت بالا و انطباق با استانداردهای ملی و بین المللی شناخته می‌شوند.
- مجتمع فولاد ظفر بناب
- سیرجان حدید جنوب
- فولاد کویر کاشان
- میلگرد امیرکبیر خزر
- میلگرد کاوه تیکمه داش
- شرکت کیان فولاد ابهر
- گروه صنعتی فولاد یزد احرامیان
- فولاد حسن رود گیلان
- شرکت فولاد عتیق آذر سهند
نکات مهم در خرید میلگرد
- قیمت، کیفیت و استاندارد مهم‌ترین معیارهای انتخاب میلگرد هستند. قیمت میلگرد هر کارخانه را با توجه به مشخصات و گرید مورد نیازتان مقایسه کنید.
- خرید از فروشندگان معتبر: میلگرد مورد نیازتان را از فروشندگان و تامین کنندگان معتبر خریداری کنید. در ایران، کارگاه‌های غیرمجاز زیادی میلگردهای بی نام و نشان تولید می‌کنند که فاقد استانداردهای لازم و قابل اعتماد نیستند و استفاده از آنها می‌تواند ایمنی سازه را به شدت به خطر اندازد.
سخن پایانی
انتخاب بهترین میلگرد برای ساختمان‌سازی، تصمیمی حیاتی است که تأثیر مستقیم بر امنیت و دوام یک سازه دارد. با شناخت انواع میلگرد، روش‌های تولید، عوامل مؤثر بر کیفیت و برندهای معتبر، مهندسان و پیمانکاران می‌توانند بهترین تصمیم را برای پروژه‌های خود بگیرند و از کیفیت و پایداری بنا اطمینان حاصل کنند. به یاد داشته باشید که کیفیت ساخت‌وساز نه تنها به میلگرد، بلکه به طراحی مناسب، روش‌های ساخت و اقدامات کنترل کیفیت در طول پروژه نیز بستگی دارد.
